ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΔΙΠΛΩΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ
«ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ»
Θέμα για την 2η Εργασία, 2009-10
Περιγράψτε τις διαφορές ανάμεσα στην άποψη των κριτικών γλωσσολόγων (π.χ. Fairclough) και στην άποψη των κοινωνιογλωσσολόγων (π.χ. Holmes, Αρχάκη & Κονδύλη) σχετικά με τις σχέσεις της γλώσσας με την κοινωνία. Τεκμηριώστε την ανάλυσή σας χρησιμοποιώντας συγκεκριμένα παραδείγματα κοινωνιογλωσσικής ανισότητας από το εργασιακό, εκπαιδευτικό ή ευρύτερo κοινωνικό περιβάλλον το οποίο σάς είναι οικείο.
Θεματική Ενότητα: «Γλώσσα, Κοινωνία και Εκπαίδευση» ΕΚΠ 61
ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΚΥΠΡΙΩΤΑΚΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ,2009-2010,Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟ
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Δρ. Γ. Ι. ΞΥΔΟΠΟΥΛΟΣ
24 Ιανουαρίου 2010
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Περιεχόμενα………………………………………………………………………….. 1
Εισαγωγή………………………………………………………………....................... 2
1. Οι σχέσεις της γλώσσας με την κοινωνία σύμφωνα με την κοινωνιογλωσσολογία ………………………………………………………………………………………... 2
2. Οι σχέσεις της γλώσσας με την κοινωνία σύμφωνα με την κριτική γλωσσολογία………………………..………………………………………………... 3
3. Διαφορές των δύο θεωρήσεων …………………...……………………………….. 5
4. Παραδείγματα κοινωνιογλωσσικής ανισότητας…………………………………... 6
Συμπεράσματα……………………………………………………………………….10
Βιβλιογραφία……………………………………………………………………...…12
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η γλωσσολογία είναι η επιστήμη που μελετά τη γλώσσα, μια ικανότητα του ανθρώπου που υπάρχει από τη στιγμή που γεννιέται. Η γλώσσα ως νοητική λειτουργία κυριαρχεί κατόπιν σε όλη τη ζωή του ανθρώπου και είναι η κύρια μορφή επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων.
Η γλώσσα είναι το βασικό εργαλείο επικοινωνίας μας. Δεν μπορεί λοιπόν να ιδωθεί χωριστά κι αποκομμένη από την κοινωνία. «Η κύρια λειτουργία της γλώσσας είναι η επικοινωνία» ( Graddol c 2001, σελ. 21). Διάφορες θεωρίες έχουν αναπτυχθεί σχετικά με τη μελέτη της γλώσσας και κάποιες από αυτές επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους στη σχέση της γλώσσας με την κοινωνία. Οι απόψεις δύο τέτοιων τάσεων θα αναλυθούν στην παρούσα εργασία: της κοινωνιογλωσσολογίας και της κριτικής γλωσσολογίας.
Στην πρώτη ενότητα της παρούσας εργασίας θα αναφέρω τι υποστηρίζει η κοινωνιογλωσσολογία αναφορικά με τη σχέση γλώσσας και κοινωνίας. Στο δεύτερο κεφάλαιο θα αναλύσω τις αντίστοιχες απόψεις της κριτικής γλωσσολογίας σχετικά με τη σχέση γλώσσας και κοινωνίας. Στην τρίτη θα αναφέρω τις διαφορές τους. Στην τέταρτη ενότητα θα εξηγήσω την κοινωνιογλωσσική ανισότητα χρησιμοποιώντας παραδείγματα από το σχολικό περιβάλλον. Στο τέλος της εργασίας αναφέρω τα συμπεράσματά μου από την ενασχόλησή μου με το θέμα αυτό.
1. Οι σχέσεις της γλώσσας με την κοινωνία σύμφωνα με την κοινωνιογλωσσολογία.
Η κοινωνιογλωσσολογία είναι «κλάδος της γλωσσολογίας που μελετά όλες τις πλευρές της σχέσης μεταξύ της γλώσσας και της κοινωνίας» (Κρύσταλ 2003, σελ. 221). «Η Κοινωνιογλωσσολογία μελετά τη χρήση της γλώσσας από την οπτική διαφορετικών κοινωνικών ομάδων καθώς και τη διαμόρφωση των κοινωνικών στάσεων απέναντι στη γλώσσα και στις πρότυπες και μη πρότυπες διαλέκτους» (Ξυδόπουλος 2009, σελ.5).
Ενδιαφέρεται για τη γλωσσική ποικιλότητα όπως αυτή καθορίζεται από την κοινωνική δομή (Παυλίδου 2009). Εξετάζει τον τρόπο που οι διάφορες κοινωνικές ομάδες χρησιμοποιούν τη γλώσσα (Ξυδόπουλος 2009, σελ.5), ποια στάση έχουν απέναντι σ’ αυτή και «αξιοποιεί την κοινωνική σημασία του γλωσσικού συστήματος και της γλωσσικής χρήσης» (Χαραλαμπάκης 1995, σελ. 121). Η κοιονωνιογλωσσολογία πιστεύει ότι οι διάφορες κοινωνικές ομάδες χρησιμοποιούν τη γλώσσα με ποικίλους τρόπους κι ακόμα και οι κανόνες μιας γλώσσας επηρεάζονται από τη γεωγραφική και κοινωνική θέση. Θεωρεί ότι αξίζει να ερευνηθούν όλες αυτές οι διαφοροποιήσεις. Η Janet Holmes ερευνά τη σχέση της γλωσσικής με την κοινωνική ποικιλομορφία (Graddol a 2001, σελ.28). Δηλώνει, μάλιστα, ότι «οι άνθρωποι χρησιμοποιούν συχνά μια γλώσσα για να δηλώσουν την ένταξή τους σε συγκεκριμένες ομάδες» (Holmes, όπως αναφέρεται στο Graddol a 2001, σελ.28). Η Holmes επίσης ερευνά το αν η γλώσσα (κι όχι οι χρήστες) ίσως παίζει κάποιο ρόλο στην αναπαραγωγή πολιτιστικών και κοινωνικών αξιών (ο.π., σελ.32).
Ο Labov, ένας από τους βασικούς εκπροσώπους της κοινωνιογλωσσολογίας, εξετάζει τη σχέση γλώσσας και κοινωνικών συμφραζομένων και θεωρεί ότι κάποιοι τύποι δεν είναι ασυνεπείς αν εξεταστούν η ταυτότητα του ομιλητή και τα κοινωνικά συμφραζόμενα ( Graddol c 2001, σελ.21). Σύμφωνα με τους κοινωνιογλωσσολόγους η γλωσσική και η κοινωνική δομή αλληλοεπηρεάζονται και αλληλοκαθορίζονται και η γλωσσική και κοινωνική συμπεριφορά αλληλεξαρτώνται και αλληλεπιδρούν (Αρχάκης και Κονδύλη 2004, σελ. 37)
2. Οι σχέσεις της γλώσσας με την κοινωνία σύμφωνα με την κριτική γλωσσολογία.
«Η διάκριση μεταξύ δύο επιπέδων χρήσης της γλώσσας, αυτής της απλής αναφορικής χρήσης, όπου χρησιμοποιούμε τη γλώσσα προκειμένου να αναφερθούμε στα πράγματα και στις καταστάσεις, να τα σχολιάσουμε και να τα περιγράψουμε και, από την άλλη, της χρήσης της γλώσσας ως εργαλείου για να επιτύχουμε κάποιους σκοπούς μας, όπως να πείσουμε κάποιον/α ή ένα δικαστήριο ή να μεταπείσουμε κάποιο ακροατήριο, είναι τόσο παλιά όσο και ο Αριστοτέλης» (Κουτούπη-Κητή, 2009 σελ.14). Η κριτική γλωσσολογία είναι κλάδος της γλωσσολογίας που έχει ως στόχο να καταδείξει τις κρυφές δυναμικές σχέσεις και τις ιδεολογικές διαδικασίες που ενυπάρχουν στα προφορικά ή γραπτά κείμενα (Κρύσταλ 2003, σελ.225) και είναι σε θέση να αναπαράγουν στερεότυπα και προκαταλήψεις μέσω της χρήσης της γλώσσας (Νικολοπούλου 2009, σελ. 6).
«Αναφέρεται ποικιλοτρόπως ως κριτική μελέτη της γλώσσας, κριτική γλωσσολογία ή κριτική ανάλυση του λόγου –τα οποία όλα στοχεύουν στο να επιτρέψουν στον χρήστη της γλώσσας να κατανοήσει πώς η γλώσσα κωδικοποιεί πολιτισμικά νοήματα και δοµεί την κοινωνική πραγµατικότητα»( ∆ενδρινού 2009, σελ.8). Ενδιαφέρεται και εξετάζει το κοινωνικό περικείμενο των κειμένων, της γραμματικής παραγωγής και της γλωσσικής πολιτικής. «Μελετά τη σχέση μεταξύ των γεγονότων του λόγου και των κοινωνικοπολιτικών και πολιτισμικών παραγόντων. Ενδιαφέρεται για τον τρόπο με τον οποίο ο λόγος επηρεάζεται ιδεολογικά από την κοινωνία και πώς εκείνος μπορεί να επηρεάσει τις σχέσεις ισχύος στην κοινωνία» (Κρύσταλ 2003, σελ.225).
Για την κριτική ανάλυση λόγου «ο λόγος (discourse) δεν ταυτίζεται απλώς με τη χρήση της γλώσσας, αλλά η ίδια η χρήση της γλώσσας εκλαμβάνεται ως κοινωνική πρακτική, που διαμορφώνεται από τις κοινωνικές δομές και ταυτόχρονα τις (ανα)διαμορφώνει» (Παυλίδου, όπως αναφέρεται στο Χατζηαργυρίου 2009). Θεωρείται η χρήση της γλώσσας και των κειμένων κοινωνική και πολιτισμική πρακτική (Ξυδόπουλος 2008, σελ.52). Πιστεύουν οι οπαδοί αυτής της προσέγγισης ότι «συγκεκριμένα είδη κειμένων επιτελούν συγκεκριμένες κοινωνικές πράξεις με προβλέψιμα αποτελέσματα» (ο.π.). Τα κείμενα αυτά έχουν στόχο τη διάδοση κι επιβολή συγκεκριμένων απόψεων, διαμορφώνουν κι ενεργοποιούν νοήματα και κοινωνικές σχέσεις (ο.π.).
Η προσέγγιση της κριτικής γλωσσολογίας δείχνει ενδιαφέρον «για την υπόρρητη έκφραση της ιδεολογίας, όπως αυτή κωδικοποιείται στις γραμματικές και λεξικές επιλογές ενός συντάκτη ή ομιλητή, ή διαχέεται στις προϋποθέσεις και τα υπονοήματα που μοιράζονται πομπός και δέκτες ενός κειμένου και που χωρίς αυτά η πρόσληψη και η κατανόησή του καθίσταται προβληματική» (Πολίτης 2009). Η καθημερινή χρήση κάποιων τύπων και κειμένων τελικά γενικεύεται κι επικρατεί ως αντίληψη. Έτσι, οι επαναλαμβανόμενες απόψεις πάνω σε ένα θέμα φτάνουν να γενικεύονται και να καταλήγουν σε πιο σύνθετες κοινωνικές στάσεις. (Van Dijk, όπως αναφέρεται στο Νικολοπούλου 2009, σελ. 6). Δεν είναι, όμως, η γλώσσα από μόνη της αυτή που έχει τη δύναμη. Γίνεται μέσο εξουσίας όταν χρησιμοποιείται ως εργαλείο από ανθρώπους για συγκεκριμένους σκοπούς.
Ένας από τους θερμότερους υποστηρικτές αυτής της θεωρίας είναι ο Norman Fairclough που στο βιβλίο του Language and power αναλύει «τις σχέσεις μεταξύ της χρήσης της γλώσσας και της κοινωνικής ανισότητας» (Ευθυμίου 2009). Πιστεύει ότι η γλώσσα εμπλέκεται στις κοινωνικές διεργασίες και σχέσεις »( ∆ενδρινού 2009, σελ.8). Ο Fairclough υποστηρίζει ότι η ιδεολογία διατυπώνεται, αναπαράγεται και διαδίδεται μέσω της γλώσσας, άρα παίζει σημαντικό ρόλο στο πώς διανέμεται η ισχύς στην κοινωνία. Επίσης, η γλώσσα χρησιμοποιείται «για την επίτευξη κυριαρχικών στόχων και την κατασκευή κι ενεργοποίηση κοινωνικών ταυτοτήτων» (Ξυδόπουλος 2008, σελ.51). «Οι ιδεολογίες, κοινωνικές σχέσεις και ταυτότητες συγκροτούνται, αναπαράγονται ή μετα-σχηματίζονται στο λόγο» (Fairclough, όπως αναφέρεται στο Χατζηαργυρίου 2009). Επισημαίνει την χρήση και αξιοποίηση της γλώσσας για την κατανομή της ισχύος με άμεσο ή έμμεσο τρόπο.
Η γλώσσα, σύμφωνα με τον Fairclough, είναι το κύριο όργανο αναπαραγωγής της ιδεολογίας και το μέσο για να ασκηθεί εξουσία από κάποιες κοινωνικές τάξεις πάνω σε άλλες με συναινετικά μέσα, με τη δύναμη της πειθούς (Graddol b 2001, σελ. 74). Θεωρεί ότι η κριτική ανάλυση λόγου «μπορεί να συμβάλλει στη χειραφέτηση των κυριαρχούμενων και καταπιεσμένων τάξεων της κοινωνίας και να αξιοποιηθεί στην εκπαίδευση με στόχο την κριτική συνειδητοποίηση της γλώσσας από τους ίδιους τους μαθητές» (Ευθυμίου 2009). Έτσι η κριτική ανάλυση λόγου καταφέρνει να εμποδίσει και να απαξιώσει τις σχέσεις ισχύος στο λόγο (αποδομητική πλευρά) ή να αναπτύξει τις δεξιότητες των προσώπων να αντιμετωπίζουν κριτικά το λόγο και να τους είναι δυνατό να τον αναλύσουν (εποικοδομητική πλευρά) (Ξυδόπουλος 2008, σελ.51).
3. Διαφορές των δύο θεωρήσεων
Όπως αναφέρει η Ευθυμίου (Ευθυμίου 2009) η προσέγγιση της κριτικής γλωσσολογίας διαφέρει από αυτήν της κοινωνιογλωσσολογίας ως προς την ερμηνεία των προτύπων χρήσης της γλώσσας. Η κοινωνιογλωσσολογία θεωρεί ότι ο τρόπος χρήσης της γλώσσας από τις διάφορες κοινωνικές ομάδες σχετίζεται με την ίδια την κοινωνική ομάδα που αυτοί ανήκουν. Η κριτική γλωσσολογία όμως, ερμηνεύει τη χρήση της γλώσσας ως αποτέλεσμα κοινωνικών διεργασιών για ισχύ κι εξουσία και ως μέσο διαμόρφωσης κοινωνικών πρακτικών που οδηγούν στην κοινωνική ανισότητα (Ευθυμίου 2009). Δηλαδή η κοινωνιογλωσσολογία περιγράφει μόνο την ποικιλία των γλωσσικών προτύπων των κοινωνικών ομάδων και δεν δίνει μεγάλη έμφαση στην ερμηνεία των αιτίων και των τρόπων που αυτά τα πρότυπα εμφανίζονται, κάτι με το οποίο ασχολείται η κριτική ανάλυση του λόγου.
Ακόμα η κριτική ανάλυση λόγου θεωρεί ότι είναι δυνατό με τις κατάλληλες ενέργειες και διαδικασίες να υπάρξει γλωσσική συνειδητοποίηση των ατόμων μιας κοινωνίας και χειραφέτηση τους, ώστε να μην υφίστανται κανενός είδους εξαναγκασμό και καταπίεση. Δίνει, έτσι, σπουδαίο ρόλο στην ενεργοποίηση του κοινωνικού συνόλου, την αλλαγή τρόπου σκέψης και την ανακατάταξη κοινωνικών σχέσεων.
4. Παραδείγματα κοινωνιογλωσσικής ανισότητας.
Παρακάτω παραθέτω μερικά παραδείγματα από το σχολικό περιβάλλον που κάνουν φανερή την κοινωνιογλωσσική ανισότητα μεταξύ δασκάλου (πρόσωπο ισχύος) και μαθητών. Τα αποσπάσματα είναι αυτούσιοι διάλογοι από σχολικές τάξεις και είναι παρμένα από τη διπλωματική εργασία ειδίκευσης του Τριαντάφυλλου Χατζηαργυρίου (Χατζηαργυρίου 2009). Τα κεφαλαία γράμματα χρησιμοποιούνται για να δείξουν ότι ο ομιλητής δυναμώνει την ένταση της φωνής του. Θα ακολουθήσει σχολιασμός των αποσπασμάτων αυτών.
Παράδειγμα 1
Δα Όλα αυτά τα ευρήματα που εκτίθενται στο Μουσείο προέρχονται
από τις Μυκήνες. Μπορείτε να μου πείτε αν ο λαός των Μυκηνών
ήταν φιλειρηνικός ή φιλοπόλεμος;
Μα Φιλειρηνικός, κυρία.
Μιχάλης Συμφωνώ κι εγώ, κυρία, ότι//
→ Δα //Κάθε άλλο παρά φιλειρηνικός λαός ήταν οι Μυκηναίοι, παιδιά.
Δεν προσέξατε τα όπλα που εκτίθενται στο Μουσείο; […]
Παράδειγμα 2
Νάντια Κυρία, ο ποιητής γράφει στο ποίημα ότι «αχολόγαγε η Πίνδος σα
να ’χε ο Διόνυσος γιορτή».Τι θέλει να μας πει μ’ αυτόν το στίχο;
Δα Για προσπάθησε να θυμηθείς τι ήταν ο Διόνυσος στ’ αρχαία χρόνια.
Νάντια Νομίζω ότι:://
→ Δα //Δεν ήταν ο θεός του κρασιού και του γλεντιού; Ο ποιητής, λοιπόν,
παρομοιάζει τον πόλεμο κατά των Ιταλών με γλέντι προς τιμή του
θεού Διονύσου.
Παράδειγμα 3
Δα Στο ποίημα «Μάνα και γιος» ο Νικηφόρος Βρεττάκος αναφέρεται
στον τιτάνιο αγώνα που διεξήγαγαν οι Έλληνες στην Πίνδο για να
υπερασπίσουν την πατρίδα τους που κιν//[δύνευε]
Θάνος //[κυρία], δεν εξηγήσαμε τη λέξη «ορθομέτωπες».
Δα Δε χρειάζεται.
Θάνος Χρειάζεται, κυρία. Σημαίνει ότι οι γυναίκες της Πίνδου ανηφόριζαν
στο βουνό περήφανες με το μέτωπο ψηλά.
Δα Θάνο, έχεις δίκιο. Αυτό ακριβώς σημαίνει η λέξη που μας εξήγησες.
Μη διακόπτεις, όμως.
Παράδειγμα 4
Δα Μπορείς να σταματήσεις να μιλάς, Αντωνία, και να γράφεις τις
ασκήσεις στο βιβλίο σου;
Αντωνία Μα ΔΕ ΜΙΛΟΥΣΑ, κυρία!
Δα Δηλαδή τόση ώρα άλλη μιλούσε κι όχι εσύ;
Αντωνία Εγώ πάντως έγραφα.
Δα Βλέπω πολύ καλά, Αντωνία, ποια παιδιά μιλούν μέσα στην τάξη και
άσε τις εξυπνάδες. ΕΝΤΑΞΕΙ; ΤΟ ΚΑΤΑΛΑΒΕΣ; Άντε να
τελειώσουμε το μάθημα στην ώρα μας.
Παράδειγμα 5
Δα Παιδιά, από σήμερα και για τις επόμενες δύο εβδομάδες θα κάνουμε
μια καλή επανάληψη όλης της ύλης που έχετε διδαχθεί από την αρχή
της χρονιάς και κατόπιν θα μιλήσουμε για προβλήματα που λύνονται
με αναγωγή στη μονάδα.
Νάσος Κυρία, γιατί δεν κάνουμε το κεφάλαιο που είπατε πρώτα και μετά
την επανάληψη όπως έκανε η Ε΄ τάξη του άλλου σχολείου; Εξάλλου
η άλλη Πέμπτη τάξη έχει προχωρήσει πολύ περισσότερο από εμάς.
Δα Ποιος σάς είπε ότι είμαστε πολύ πίσω απ’ τους άλλους; Πάμε πολύ
καλά, μην ανησυχείτε.
Νάσος Μα οι άλλοι έχουν φθάσει στα δεκαδικά κλάσματα που είναι στο
βιβλίο πέντε μαθήματα μετά!
Δα Σας είπα ότι προχωρούμε καλά, αργά μεν αλλά σταθερά. Εξάλλου
κρίνω ότι χρειάζεστε μια καλή επανάληψη, ιδιαίτερα όσοι
μαθητές έχετε κενά. ΜΗΝ ΑΝΗΣΥΧΕΙΤΕ […]
Παράδειγμα 6
Δα Πολύ ωραία, Σωτήρη. Πες μας τώρα τι είναι αυτή η διαίρεση που
έκανες στον πίνακα.
Σωτήρης Μα φυσικά μερισμού, κυρία.
Δα Έτσι μπράβο. Τώρα ας//
Μιχάλης //μέτρησης είναι κυρία, όχι μερισμού. Λάθος κάνετε. Είχαμε να
βάλουμε 720 αυγά σε 120 αυγοθήκες.
Δα Γιατί βιάζεσαι, Μιχάλη; Τα 720 αυγά, όπως μας είπες, πρέπει να τα
βάλουμε, να τα μοιράσουμε αλλιώς σε 120 αυγοθήκες. Η λέξη
μερισμός σημαίνει μοίρασμα όπως σας είπα χθες. Άρα σκέψου
ποιος από τους δυο σας έχει δίκιο;
Μιχάλης Ο Σωτήρης, κυρία. Βιάστηκα και ξέχασα που μας είπατε χθες.
Συγγνώμη.
Μπορούμε να καταλάβουμε στα περισσότερα από αυτά τα παραδείγματα ποιος είναι ο μαθητής και ποιος ο δάσκαλος, ακόμα κι αν δεν γνωρίζουμε ποιος μιλάει. Ο δάσκαλος επιπλήττει (πολλές φορές έντονα) και διορθώνει συχνά τους μαθητές για την απροσεξία, για το ότι δεν θυμούνται, για τη διακοπή της συζήτησης, για το ότι ασχολούνται με κάτι άλλο από αυτό που θα έπρεπε, για το ότι βιάζονται κι ακόμα και για το ότι προτείνουν κάτι διαφορετικό από αυτό που είχε σχεδιάσει. Χρησιμοποιεί λέξεις και σχήματα που φανερώνουν εξουσία, όπως προστακτική, «βλέπω», «κρίνω». Διακόπτει ο ίδιος τα παιδιά κι αυτό φανερώνει ότι θεωρεί ότι ο ίδιος λόγω ισχύος έχει τη δυνατότητα να το κάνει. Οργανώνει τη συζήτηση και τον προγραμματισμό και απλά ανακοινώνει τις αποφάσεις του. Χρησιμοποιεί λέξεις όπως «τιτάνιος αγώνας», «διεξήγαγαν» αντί άλλων απλούστερων δείχνοντας έτσι την υπεροχή του στη χρήση της γλώσσας και κάνοντας φανερό ότι ο ρόλος του είναι ισχυρότερος από αυτόν των μαθητών. Εξηγεί στους μαθητές επιδεικνύοντας τις γνώσεις του, αν και όχι εκτεταμένα. Λέει κάτι, θέλοντας να εννοήσει κάτι άλλο, όπως : «Δεν προσέξατε τα όπλα που εκτίθενται στο Μουσείο;» εννοεί ότι θα έπρεπε να είχαν παρατηρήσει προσεκτικότερα και να έχουν προσέξει ότι τα όπλα ήταν πολλά και να εξάγουν ορθότερα συμπεράσματα. «Δεν ήταν ο θεός του κρασιού και του γλεντιού;» δεν περιμένει απάντηση αλλά εννοεί ότι θα έπρεπε να ξέρουν ότι ήταν ο θεός αυτός. « Δηλαδή τόση ώρα άλλη μιλούσε κι όχι εσύ;» δεν περιμένει απάντηση αλλά εννοεί ότι μιλούσε η συγκεκριμένη μαθήτρια. Παρατηρούμε λοιπόν ότι η θέση ισχύος του δασκάλου γίνεται φανερή από τα λόγια του και τον τρόπο που χρησιμοποιεί τη γλώσσα.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η σχέση της γλώσσας και του κοινωνικο-πολιτισμικού πλαισίου έχει γίνει αντικείμενο ευρείας έρευνας και συζήτησης, όπως πολύ σωστά παρατηρούν οι Αρχάκης και Κονδύλη ( Αρχάκης & Κονδύλη 2004, σελ.43). Μέσα από έρευνες και θεωρίες που διατυπώνουν οι γλωσσολόγοι καθιστούν φανερό ότι η χρήση μιας γλώσσας επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από το κοινωνικοπολιτιστικό πλαίσιο που την περιβάλλει και το επηρεάζει. «Η ποικιλία των γλωσσικών χρήσεων είναι, βέβαια, η ανάκλαση –στη γλώσσα– της κοινωνικής συνθετότητας. Η κοινωνική συνθετότητα ορίζει τη γλωσσική ποικιλία και ταυτόχρονα ορίζεται από αυτήν» αναφέρει ο Χρηστίδης (Χρηστίδης 2009).
Πολύ περισσότερο, χρησιμοποιείται η γλώσσα για να επηρεάσει την κρίση των ακροατών ή αναγνωστών και να καθοδηγήσει τη σκέψη τους. «Οι λανθάνουσες προϋποθέσεις που βρίσκονται «εγγεγραµµένες» στη γλώσσα ουσιωδώς επηρεάζουν τη συµπεριφορά µας», παρατηρεί ο Μοσχονάς (Μοσχονάς 2009) ενώ η Νικολοπούλου παρατηρεί για τον δημοσιογραφικό λόγο ότι: «Τίποτε δε γράφεται τυχαία. Και λέγοντας αυτό δεν υποστηρίζουμε ότι απαρέγκλιτα ο/η κάθε δημοσιογράφος υπηρετεί μια συγκεκριμένη ιδεολογία ή ακόμη παραπέρα ένα σύστημα εξουσίας. Αναφερόμαστε επιπλέον, σε νοητικά και γνωστικά σχήματα αιώνων, για την έκφραση αντίληψης και νοοτροπίας, που συχνά, την αναπαραγωγή τους δεν είναι ούτε ο/η ίδιος/-α σε θέση να αντιληφθεί» (Νικολοπούλου 2009, σελ. 4)
Αν και είναι δύσκολο να δεχτεί κανείς ότι αποτελεί φορέα αντιλήψεων ακόμη και χωρίς να το αντιλαμβάνεται και ότι έχουν επιβληθεί σ’ αυτόν αντιλήψεις ισχυρότερων κοινωνικών ομάδων, φαίνεται ότι κάπως έτσι είναι η πραγματικότητα. Ίσως, βέβαια, η άποψη της κριτικής γλωσσολογίας ότι αυτό μπορεί να αλλάξει με την ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας των ατόμων να είναι υπερβολικά αισιόδοξη. Σημασία όμως έχει η προσπάθεια διερεύνησης που καταβάλλεται από τους γλωσσολόγους για τον εντοπισμό και την επεξήγηση του τρόπου χρήσης της γλώσσας από διαφορετικές ομάδες και τους σκοπούς που εξυπηρετεί η υιοθέτηση διαφορετικών τύπων από διαφορετικές ομάδες.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Graddol, D. 2001. Κοινωνιογλωσσολογία. Στο Εγχειρίδιο Μελέτης. Πάτρα: ΕΑΠ. (σελ. 21-38)
Graddol, D. 2001. Συνεχής λόγος. Στο Εγχειρίδιο Μελέτης. Πάτρα: ΕΑΠ. (σελ. 73-91)
Graddol, D. 2001. Τρία μοντέλα για την περιγραφή της γλώσσας. Στο Κείμενα των ΜΜΕ: Συγγραφείς και Αναγνώστες. Πάτρα: ΕΑΠ. (σελ.19-40)
Αρχάκης, Α., & Μ. Κονδύλη. 2004.Εισαγωγή σε ζητήματα κοινωνιογλωσσολογίας. (2η έκδοση).Αθήνα:Νήσος
∆ενδρινού Β., 2009. Η διδασκαλία της μητρικής γλώσσας Στο http://www.komvos.edu.gr/glwssa/odigos/thema_e3/thema_pdf.pdf. [20 Δεκεμβρίου 2009]
Ευθυμίου Α., 2009. Συνοπτική παρουσίαση των απόψεων του N. Fairclough έτσι όπως αναφέρονται στο βιβλίο του Language and Power Στο http://class.eap.gr/QuickPlace/ekp61/Main.nsf/$defaultview/CB8C069911664BD6C225746600322C04/$File/EKP61_Fairclough.pdf?OpenElement [20 Δεκεμβρίου 2009]
Κουτούπη-Κητή Ε., 2009. Ανάλυση Λόγου. Στο http://www.enl.auth.gr/staff/EKitis%20Discourse%20Analysis.pdf [20 Δεκεμβρίου 2009]
Κρύσταλ, Ν. 2003. Λεξικό Γλωσσολογίας και Φωνητικής. Αθήνα: Πατάκης.
Μοσχονάς Σ. Α. , 2009. Γλώσσα και ιδεολογία Η «ιδεολογία» στη γλωσσολογία. Στο http://www.media.uoa.gr/lectures/linguistic_archives/ideology_auth0304/notes/ideology_new.pdf [20 Δεκεμβρίου 2009]
Νικολοπούλου Γ., 2009. Κριτική ανάλυση λόγου στην έντυπη ελληνική δημοσιογραφία. Μια απόπειρα διερεύνησης των μηχανισμών αναπαραγωγής και προώθησης προκαταλήψεων και στερεοτύπων. Στο http://invenio.lib.auth.gr/search?f=author&p=Νικολοπούπου%2CΓεωργίαΝικολάου&ln=el [20 Δεκεμβρίου 2009]
Ξυδόπουλος, Γ. Ι. 2009. Η Γλωσσολογία σήμερα:Στόχοι, αντιλήψεις, εφαρμογές και επαγγελματικές προοπτικές. Στο http://www.philology-upatras.gr/files/content/DODONI%202006.pdf [27 Οκτωβρίου 2009]
Ξυδόπουλος, Γ. Ι., 2008. Ανάλυση λόγου. Στο Εισαγωγικά θέματα Γλωσσολογίας. Πάτρα: ΕΑΠ, σελ. 39-55.
Παυλίδου, Θ. Σ. 2009. Κοινωνιογλωσσολογία. Στο http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/glossology/show.html?id=102[28 Οκτωβρίου 2009]
Πολίτη Π., 2009. Μέσα μαζικής ενημέρωσης το επικοινωνιακό πλαίσιο και η γλώσσα τους. Στο http://abnet.agrino.org/htmls/M/M001.htm [20 Δεκεμβρίου 2009]
Χαραλαμπάκης, Χ. 1995. Γλωσσολογικές θεωρίες για τη γλώσσα. Στο Μια πολυεπιστημονική θεώρηση της γλώσσας. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης &Εκδόσεις Πανεπιστημίου Πατρών,σελ.100-128
Χατζηαργυρίου Τ., 2009. Οι έμφυλες σχέσεις στη σχολική τάξη μέσα από τη γλώσσα Στο www.aegean.gr/social.../XATZHARGYRIOY%20-%20MA%20Thesis.doc [20 Δεκεμβρίου 2009]
Χριστίδης Α.-Φ., 2009. Χρήσεις της γλώσσας: Οι όροι μιας συζήτησης. Στο http://yannisharis.blogspot.com/2007/02/blog-post_4822.html [20 Δεκεμβρίου 2009]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου