ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΔΙΠΛΩΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ
«ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ»
Θέμα για την 1η Εργασία, 2009-10:
Βασικό στοιχείο της πρώτης βιο-κοινωνικο-συμπεριφορικής μεταστροφής αποτελεί το κοινωνικό χαμόγελο. Να εξηγήσετε, με ποιο τρόπο συνδέεται το κοινωνικό χαμόγελο με αυτή τη μεταστροφή και ποια η σημασία του για τη συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη του βρέφους;
Θεματική Ενότητα: «Εξέλιξη του παιδιού στο κοινωνικό περιβάλλον» ΕΚΠ 50
ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΚΥΠΡΙΩΤΑΚΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ,2009-2010,Α΄ ΕΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Εύη Μακρή-Μπότσαρη
22 Νοεμβρίου 2009
Εισαγωγή
Η βρεφική ηλικία έχει γίνει αντικείμενο ευρείας μελέτης κατά τον 20ό αιώνα επειδή τα ευρήματα όλο και περισσότερων ερευνών αναδεικνύουν τη σπουδαιότητα της περιόδου αυτής για την εξέλιξη του ανθρώπου. Το ενδιαφέρον για το παιδί άρχισε μετά το Μεσαίωνα, στην αρχή από φιλοσόφους και κατά το 18ο αιώνα από παιδαγωγούς με συνεχώς αυξανόμενο ενδιαφέρον και διατύπωση διάφορων θεωριών για κάθε τομέα ανάπτυξης. Ως τότε το παιδί θεωρούνταν μικρογραφία ενηλίκου και έτσι το αντιμετώπιζαν (Μαράτου 1992).
Σήμερα γνωρίζουμε αρκετά για κάθε φάση της ανάπτυξης και τα χρησιμοποιούμε για να αποκτήσουμε ακόμα περισσότερες γνώσεις και να εξάγουμε ασφαλή συμπεράσματα με σκοπό να βοηθήσουμε κάθε παιδί να εξελιχθεί σε έναν ψυχικά υγιή ενήλικα. Ακόμα και η πιο παραμικρή πτυχή της ανάπτυξης εξετάζεται με ιδιαίτερη προσοχή από τους ερευνητές στην προσπάθειά τους να δώσουν απαντήσεις σε όσα αφορούν στην εξέλιξη του παιδιού.
Στην εργασία αυτή θα μελετήσουμε το κοινωνικό χαμόγελο, τη σχέση του με την πρώτη βιο-κοινωνικο-συμπεριφορική μεταστροφή και τη σημασία του στη μετέπειτα συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη του βρέφους. Στην πρώτη ενότητα θα αναφερθούμε στην πρώτη βιο-κοινωνικο-συμπεριφορική μεταστροφή. Στη δεύτερη ενότητα θα περιγράψουμε τι είναι το κοινωνικό χαμόγελο, πότε εμφανίζεται και πώς συνδέεται με την πρώτη βιο-κοινωνικο-συμπεριφορική μεταστροφή. Στην τρίτη ενότητα θα παρουσιαστεί η σημασία του για τη συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη του βρέφους. Ακολουθούν τα συμπεράσματα που εξάγονται από τη μελέτη πάνω στο θέμα.
1. Η πρώτη βιο-κοινωνικο-συμπεριφορική μεταστροφή
Είναι γνωστό ότι τους πρώτους μήνες της ζωής του βρέφους σημειώνονται σημαντικές αλλαγές σε κάθε τομέα της ανάπτυξης και της συμπεριφοράς του. Τα βρέφη καθίστανται ικανά να αναπροσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους μέσω της μάθησης που αποκτούν επενεργώντας στο περιβάλλον τους κι ερχόμενα σε επαφή με τα κοντινά τους πρόσωπα (Cole & Cole 2002, σελ. 295). Μελέτες των Schaffer και Emerson το 1964 έδειξαν ότι τα βρέφη είναι κοινωνικά (Hayes 1998, σελ.137). Κατά τον Trevarthen “από το δεύτερο μήνα τα βρέφη δείχνουν μεγάλη ικανότητα στην άμεση συναλλαγή με τα συναισθήματα που εκφράζουν άλλοι άνθρωποι” (Trevarthen 1992 a, σελ. 40).
Κάθε αλλαγή βοηθά στην περαιτέρω ανάπτυξη του βρέφους όχι μόνο στη συγκεκριμένη σφαίρα όπου σημειώνεται, αλλά στο σύνολο της ανάπτυξής του. Οι ξεχωριστοί τομείς ανάπτυξης, δηλαδή, λαμβάνονται υπόψη όχι μόνο μεμονωμένα, ανεξάρτητα, αλλά ως μέρη ενός “ευρύτερου συνόλου” (Cole & Cole 2002, σελ. 295). Μέχρι και το δεύτερο μήνα η πορεία σε κάθε τομέα ανάπτυξης σημειώνεται ανεξάρτητα από τους άλλους. Κατά τον τρίτο μήνα αυτές οι αλλαγές σε κάθε τομέα συγκλίνουν και οδηγούν στην ανάπτυξη νέων συμπεριφορών και στην είσοδο σε νέο στάδιο ανάπτυξης. Με τη συμπλήρωση 2,5 μηνών ζωής ενός βρέφους σημειώνεται μια “ποιοτική αναδιοργάνωση των λειτουργιών του παιδιού και των αλληλεπιδράσεων με αυτούς που το φροντίζουν” (Νόβα-Καλτσούνη 2008, σελ. 224)˙ η πρώτη μεταγεννητική βιο-κοινωνικο-συμπεριφορική μεταστροφή ως αποτέλεσμα της σύγκλισης των αλλαγών είναι πια γεγονός και είναι πολύ σημαντική για τη μετέπειτα εξέλιξη του βρέφους. Αρκεί να αναφερθεί πως οι αλλαγές που λαμβάνουν χώρα εκείνη την περίοδο συμβαίνουν ταυτόχρονα οδηγώντας το βρέφος σε ένα νέο στάδιο ανάπτυξης.
Η πρώτη βιο-κοινωνικο-συμπεριφορική μεταστροφή σχετίζεται με αλλαγές κυρίως των αισθητηριακών διόδων του εγκεφάλου, του στελέχους, αλλαγές στην όραση (οπτική οξύτητα) και στο ρυθμό του ύπνου[1], αρχή του κοινωνικού χαμόγελου και του σκόπιμου κλάματος[2]. Είναι φανερό ότι οι αλλαγές στη βιολογική σφαίρα επηρεάζουν έντονα τις αλλαγές και στην κοινωνικότητα του βρέφους και στην συμπεριφορά του. Η βιολογική ωρίμανση κάνει το βρέφος να λειτουργεί διαφορετικά και αυτή η διαφορά στη συμπεριφορά του με τη σειρά της θα δώσει ώθηση σε νέες αντιδράσεις του περιβάλλοντος που κι αυτές με τη σειρά τους θα προκαλέσουν νέες αλλαγές στη βιολογική σφαίρα κ.ο.κ. Χαρακτηριστικό για όλα αυτά παράδειγμα είναι το κοινωνικό χαμόγελο στο οποίο θα αναφερθούμε στην επόμενη ενότητα.
2. Το κοινωνικό χαμόγελο
Δύο από τις βασικότερες εκδηλώσεις πρώιμης κοινωνικότητας και προσαρμογής είναι αυτές που βοηθούν το βρέφος να έρθει σε επαφή με τα πρόσωπα του περιβάλλοντος του, να τραβήξει την προσοχή τους και να ζητήσει τη φροντίδα τους. Αυτές δεν είναι άλλες από το κλάμα και το χαμόγελο. Κατά την πρώτη βιο-κοινωνικο-συμπεριφορική μεταστροφή το κλάμα γίνεται σκόπιμο και το χαμόγελο κοινωνικό. Και τα δύο υπάρχουν από τη γέννηση του βρέφους αλλά δεν έχουν την ίδια λειτουργία με αυτά του τρίτου μήνα.
Από τις πρώτες ημέρες της ζωής ενός παιδιού θα παρατηρήσουμε ότι χαμογελάει κατά τη διάρκεια του ύπνου REM[3]. Το χαμόγελο αυτό “προέρχεται από εξάρσεις της εγκεφαλικής δραστηριότητας”(Νόβα-Καλτσούνη 2008, σελ.92). Κατά το Σακελλαρόπουλο “το πρώτο χαμόγελο είναι υποφλοιώδες αντανακλαστικό, που προκαλείται από τη σύσπαση των μυών και δεν μπορεί να θεωρηθεί ως μιμική έκφραση, αλλά ως κίνηση των μυών του προσώπου”( Σακελλαρόπουλος 1998). “Το χαμόγελο αυτό δεν απευθύνεται σε κάποιο άλλο πρόσωπο” (Δημητρίου-Χατζηνεοφύτου 2001, σελ.404) και φυσικά δεν μπορεί να χαρακτηριστεί κοινωνικό. Κατά τη δεύτερη βδομάδα τα βρέφη χαμογελούν και όταν είναι ξύπνια, μα ούτε αυτό το χαμόγελο έχει κάποια σχέση με αυτά που γίνονται στο περιβάλλον του βρέφους, αφού χαρίζεται σε οτιδήποτε βλέπει ή αγγίζει και μπορεί να το προκαλέσει ακόμα κι ένα απαλό άγγιγμα στο μάγουλο του βρέφους. Λίγο αργότερα, περίπου στο έξι εβδομάδων βρέφος, θα δούμε το χαμόγελο της αναγνώρισης του σχήματος του ανθρώπινου προσώπου.
Κοινωνικό λέγεται το χαμόγελο που εμφανίζεται στους 2,5 με 3 μήνες και “ανταποκρίνεται στο χαμόγελο των άλλων”( Cole & Cole 2002, σελ. 297) “σαν μία συναισθηματική απάντηση, κυρίως στη μητέρα του”(Μπουρνιά 2009). Ας σημειωθεί εξάλλου το γεγονός ότι το κοινωνικό χαμόγελο παρουσιάζεται στην ίδια περίπου ηλικία σε όλα τα βρέφη (Δημητρίου-Χατζηνεοφύτου 2001, σελ.404).
Βιολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες όπως η σωματική ωρίμανση(οπτική οξύτητα, ικανότητα εστίασης), η ψυχική ανάπτυξη και η εξοικείωση με τα ανθρώπινα πρόσωπα συμβάλλουν στην ανάπτυξη της νέας αυτής συμπεριφοράς. Οι αλλαγές σε κάθε σφαίρα της ανάπτυξης συγκλίνουν και συμβάλλουν στην εμφάνιση αυτής της νέας συμπεριφοράς. Αυτό κάνει το κοινωνικό χαμόγελο χαρακτηριστικό παράδειγμα βιο-κοινωνικο-συμπεριφορικής μεταστροφής. Το ίδιο το χαμόγελο πυροδοτεί νέες αντιδράσεις από την πλευρά των γονέων που σηματοδοτούν μια νέα πορεία στη σχέση τους με το παιδί, αλλά για το θέμα αυτό θα γίνει λόγος παρακάτω.
3. Η σημασία του κοινωνικού χαμόγελου για την συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη του βρέφους
Το κυριότερο ίσως αποτέλεσμα του κοινωνικού χαμόγελου κι αυτό που έχει τη μεγαλύτερη σημασία είναι η εξασφάλιση της επιβίωσης του. Πολύ δύσκολα θα αντισταθεί κάποιος σε ένα βρέφος που του χαμογελά μη παρέχοντάς του κάθε δυνατή φροντίδα και ανακούφιση. Είναι σαν να παρουσιάζεται το χαμόγελο ακριβώς σε μια χρονική στιγμή που το αβοήθητο βρέφος έχει ανάγκη από επαφή, προσοχή και φροντίδα και τη διεκδικεί με το αφοπλιστικό του χαμόγελο. Από έρευνες έχει βρεθεί ότι και οι ίδιες οι μητέρες δείχνουν περισσότερη διάθεση να φροντίσουν τα βρέφη τους αφού έχουν εισπράξει το χαμόγελο ως ένδειξη ανταμοιβής (Hayes 1998 σελ.142).
Μετά την εμφάνιση του κοινωνικού χαμόγελου η συναισθηματική σχέση του βρέφους με τους γονείς αποκτά άλλη διάσταση και καλύτερη ποιότητα, αφού οι γονείς αισθάνονται τη σχέση τους πιο στενή (κι έτσι την περιγράφουν) και την επικοινωνία με το βρέφος πιο εμφανή. Η ποιότητα των σχέσεων, της επικοινωνίας και της αλληλεπίδρασης και η ευχάριστη ατμόσφαιρα που περιβάλλει τις κοινωνικές επαφές του βρέφους με τους γονείς του θεμελιώνει και ισχυροποιεί τη συναισθηματική σχέση ανάμεσά τους. Βάζει τις βάσεις για τη δημιουργία ενός άλλου δεσμού, βασικού για τη συναισθηματική ανάπτυξη του βρέφους ˙ εκείνου της υγιούς προσκόλλησης.
Παρατηρούνται αλλαγές στη συμπεριφορά και των μητέρων ως επακόλουθο των αλλαγών της συμπεριφοράς των βρεφών. Αντίστοιχα οι αλλαγές στη συμπεριφορά των μητέρων οδηγούν σε νέες αλλαγές στη συμπεριφορά των βρεφών κ.ο.κ. Η αμφίδρομη αυτή σχέση αλληλεπίδρασης, λοιπόν, δημιουργεί μια συνεχή επανατροφοδότηση που είναι πολύ σημαντική για την παραπέρα εξέλιξη του παιδιού. Αυτή η συναλλαγή με τους γονείς, η ανταλλαγή συμπεριφορών θα αποτελέσει τη βάση για την παραπέρα κοινωνική ανάπτυξη του βρέφους, για τις κοινωνικές σχέσεις του και την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον του. Αυτή είναι μια άλλη πολύ σημαντική πτυχή της σπουδαιότητας του κοινωνικού χαμόγελου για την εξέλιξη του βρέφους.
Η εμφάνιση του κοινωνικού χαμόγελου σηματοδοτεί τη “μετάβαση του βρέφους από την πλήρη παθητικότητα στην ενεργή συμπεριφορά” (Spitz, όπως αναφέρεται στον Σακελλαρόπουλο 1998). Σημαίνει την έναρξη “συναισθηματικής επαφής με το περιβάλλον, η οποία θα του επιτρέψει την ανάπτυξη επικοινωνίας με αυτό” (Σακελλαρόπουλος 1998). Καταλαβαίνει κανείς εύκολα την τεράστια βαρύτητα που έχει αυτή η πρώτη προσπάθεια κοινωνικής επαφής του βρέφους και τη σημασία της ομαλής έκβασής της για την παραπέρα κοινωνική ανάπτυξη του βρέφους.
Συμπεράσματα
Είναι κοινά αποδεκτό πως για την επιβίωση και την ολοκλήρωση κάθε ατόμου είναι αναγκαία και η κοινωνική επαφή, εκτός των βιολογικών παραγόντων. Το βρέφος εκδηλώνει την ανάγκη του για κοινωνικότητα και κάνει την πρώτη του προσπάθεια να έρθει σε επαφή με το περιβάλλον και να εκφραστεί με το κοινωνικό χαμόγελο. Περνώντας μέσα από τη διαδικασία της πρώτης βιο-κοινωνικο-συμπεριφορικής μεταστροφής οι αλλαγές σε όλους τους τομείς της ανάπτυξής του το καθιστούν ικανό για κάτι τέτοιο.
Η επιτυχής κοινωνική συναναστροφή θα καθορίσει σε σημαντικό βαθμό την κοινωνική του εξέλιξη. Μελέτες σε παιδιά που μεγάλωσαν σε ορφανοτροφεία κατέδειξαν εμφανές ότι τα βρέφη έχουν ανάγκη στενών συναισθηματικών σχέσεων με κάποιο άτομο που θα τα φροντίζει. Οι σχέσεις αυτές θα οδηγήσουν το βρέφος έπειτα στη δημιουργία δεσμών και με άλλα άτομα του περιβάλλοντός του. Η απουσία μιας στενής σχέσης την κρίσιμη περίοδο της αρχής της ζωής έχει αποδειχτεί ότι ευθύνεται για σημαντική ανεπάρκεια σε όλους τους τομείς της ανάπτυξης (ακόμα κι αν υπάρχουν όλες οι άλλες απαραίτητες προϋποθέσεις για την διαβίωση). Αυτό το φαινόμενο είναι γνωστό ως ιδρυματισμός και δείχνει τη σημασία που έχει για την ανάπτυξη του βρέφους η σύναψη κοινωνικών συναναστροφών με το άτομο που το φροντίζει. Αυτές οι συναναστροφές ισχυροποιούνται με την εμφάνιση του κοινωνικού χαμόγελου και τον επαναπροσδιορισμό που φέρνει στις σχέσεις του βρέφους με το περιβάλλον.
Από όσα αναφέρθηκαν σε όλη τη μελέτη προκύπτει η σπουδαιότητα της εμφάνισης του κοινωνικού χαμόγελου κατά την πρώτη βιο-κοινωνικο-συμπεριφορική μεταστροφή για την παραπέρα εξέλιξη του παιδιού. Το κοινωνικό χαμόγελο είναι το πιο χαρακτηριστικό , ίσως, παράδειγμα της πρώτης βιο-κοινωνικο-συμπεριφορικής μεταστροφής, αφού αλλαγές όλων των τομέων της ανάπτυξης συγκλίνουν προς την ανάπτυξη νέων συμπεριφορών (στην περίπτωσή μας το κοινωνικό χαμόγελο) που με τη σειρά τους θα πυροδοτήσουν την έναρξη νέων σταδίων ανάπτυξης.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Cole, M. & S. Cole. 2002. Η ανάπτυξη των παιδιών. Αθήνα: Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός
Hayes, N. 1998. Εισαγωγή στην ψυχολογία, τ. Β΄. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
Schaffer, R. 1996. Η κοινωνικοποίηση του παιδιού κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
Trevarthen, C. 1992a. Κίνητρα γνώσης και συνεργασίας στη βρεφική ηλικία. Στο Γ. Κουγιουμουτζάκης (επιμ.) Πρόοδος στην αναπτυξιακή ψυχολογία των πρώτων χρόνων. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Trevarthen, C. 1992b. Πώς και γιατί επικοινωνούν τα βρέφη. Στο Γ. Κουγιουμουτζάκης (επιμ.) Πρόοδος στην αναπτυξιακή ψυχολογία των πρώτων χρόνων. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Γεώργα, Δ. 1995. Κοινωνική Ψυχολογία, τ. Α΄. (δ΄ έκδοση) Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
Δημητρίου-Χατζηνεοφύτου, Λ. 2001. Τα έξι πρώτα χρόνια της ζωής. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
Κακαβούλη, Α. 1990. Ψυχοπαιδαγωγική Α, Συναισθηματική ανάπτυξη και αγωγή. Αθήνα: Ιδιωτική έκδοση
Καρακατσάνη, Γ. 2009. Κοινωνιολογική θεώρηση της οικογένειας: Οι λειτουργίες της κοινωνικοποίησης και της συγκινησιακής και οικονομικής στήριξης του παιδιού. Στο http://alex.eled.duth.gr/epek/family/htm/11.htm [15 Νοεμβρίου 2009]
Κουγιουμουτζάκης, Γ. 1992 Φωνητικές μιμήσεις στην επικοινωνία μητέρας-βρέφους. Στο Γ. Κουγιουμουτζάκης (επιμ.) Πρόοδος στην αναπτυξιακή ψυχολογία των πρώτων χρόνων. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Μότσιος, Γ. 2009. Η διαδικασία εξέλιξης του παιδιού και ειδικότερα οι πρώιμες επικοινωνιακές διεργασίες στις σχέσεις νηπίων και ατόμων που έχουν την ευθύνη για τη φροντίδα τους προσδιορίζονται πρωτίστως από κοινωνιοπολιτισμικούς παράγοντες. Στο http://blogs.sch.gr/motsiosg/2009/03/η-διαδικασία-εξέλιξης-του-παιδιού-και/ [15 Νοεμβρίου 2009]
Μπουρνιά, Μ. 2009. Γνωριμία με τις ικανότητες του μωρού. Στο http://www.ppsy.gr/articles/babyAbilities.pdf [15 Νοεμβρίου 2009]
Νόβα-Καλτσούνη, Χ. 2008. Η ανάπτυξη του παιδιού στο κοινωνικό περιβάλλον. Πάτρα: Εκδόσεις Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου
Πανοπούλου-Μαράτου, Ο. 1992 . Διλήμματα που θέτουν τα ευρήματα ερευνών με νεογνά και βρέφη στις γενετικές ψυχολογικές θεωρίες. Στο Γ. Κουγιουμουτζάκης (επιμ.) Πρόοδος στην αναπτυξιακή ψυχολογία των πρώτων χρόνων. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Παρασκευόπουλου, Ι. 1985. Εξελικτική ψυχολογία, τ.1. Αθήνα (χ.ε.)
Σακελλαρόπουλος, Π. 1998. Σχέσεις μητέρας-παιδιού τον πρώτο χρόνο της ζωής. Στο http://www.komvos.edu.gr/glwssa/odigos/thema_a4/a_4_k_4.htm [15 Νοεμβρίου 2009]
Περιεχόμενα
Εισαγωγή………………………………………………………………………............1
1. Η πρώτη βιο-κοινωνικο-συμπεριφορική μεταστροφή…………………………….. 2
2. Το κοινωνικό χαμόγελο…………………………………………………………… 4
3. Η σημασία του κοινωνικού χαμόγελου για την συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη του βρέφους……………………………………………………………….. 6
Συμπεράσματα……………………………………………………………………….. 8
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ……………………………………………………………………………….9
[1] Ο ύπνος NREM, ο ήρεμος δηλαδή, αρχίζει πρώτα, αντίθετα με ότι συνέβαινε στην αρχή της ζωής του βρέφους, οπότε παρατηρείται ότι μοιάζει πλέον με τον αυτόν των ενηλίκων.
[2] Αναλυτικά τα στοιχεία της πρώτης βιο-κοινωνικο-συμπεριφορικής μεταστροφής αναφέρονται στον Cole & Cole 2002, σελ. 296.
[3] Κατά τον ύπνο REM παρατηρούμε αυξημένο μυϊκό τόνο και κινητική δραστηριότητα, εκφράσεις του προσώπου και χαμόγελα, περιστασιακές κινήσεις των ματιών και ακανόνιστη αναπνοή (περίπου 48/λεπτό). Στους 2-3 πρώτους μήνες της ζωής τους τα βρέφη αρχίζουν με ενεργό ύπνο REM και σταδιακά φτάνουν σε πιο ήσυχο ύπνο NREM. Αντίστροφη πορεία του ύπνου παρατηρείται μετά τον δεύτερο μήνα(Cole & Cole 2002, σελ. 252).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου